दार्जीलिङ पहाड़मा जैविक कृषिको भविष्य -माथि दुइदिने सङ्गोष्ठी

दार्जीलिङ पहाड़मा जैविक कृषिको भविष्य -माथि दुइदिने सङ्गोष्ठी
आगामी 2015 भित्र दार्जीलिङ पहाड़लाई जैविक क्षेत्र बनाउने संकल्प लिएर अघि बढ़िरहेको कालेबुङ कृषक कल्याण महासङ्घको तत्वावधानमा स्थानीय रामकृष्ण रङ्गमञ्चमा गत 13 अनि 14 अक्टोबरको दिन दार्जीलिङ पहाड़मा जैविक कृषिको भविष्यमाथि दुइदिने सङ्गोष्ठी सम्पन्न भयो। विश्वका 34 वटा बायोडाइभर्सिटी हटस्पट जोनहरूमध्ये एउटा दार्जीलिङ-सिक्किम क्षेत्र पनि हो। दार्जीलिङ जसलाई बोटानिकल प्याराडाइस भनेर पनि चिनिन्छ। जसलाई कृषिको निम्ति मौसम वरदानको रूपमा प्राप्त छ तर यहॉंको कृषि विकास भनेजस्तो हुन सकेको छैन। सङ्गोष्ठीको उद्घाटन कार्यक्रममा उपस्थित सङ्घका प्रमुख सल्लाहकार तथा कार्यक्रमका सभापति डा। आर।बी. भूजेलले पहिलो दिनको कार्यक्रममा उपस्थित दार्जीलिङका कृषकवर्ग, विशेषज्ञ अनि विभागीय अधिकारीहरूलाई बताएका थिए। डा. भूजेलले अझ भने-कृषिको निम्ति विभिन्न आधार अघिबाट नै खड़ा भएपनि पहाड़को कृषि उन्नयनको निम्ति शोधहरू प्रशस्त भइरहेको छैन। जसको निम्ति पहाड़मा क्षमताशील प्रशस्त वैज्ञानिकहरू रहेको बताउँदै पहाड़को कृषि उत्थानको निम्ति राष्ट्रिय स्तरको अनुसन्धान केन्द्रहरूको आवश्यकता रहेको उनले बताए। पहाड़मा जैविक कृषिलाई अन्तराष्ट्रियस्तरमा पुर्‍याउन यहॉंको खेतीलाई जैविक प्रमाणीकरण आधिकारिक रूपमा गराउनु पर्ने कुरामा पनि उनले जोड़ दिएका थिए।कालेबुङ केभीके तथा यूबीकेभीका कार्यक्रम संयोजक दुइ दिने सङ्गोष्ठीमा यूबीकेभीका प्रभारी डा. एमर रोयले दार्जीलिङ पहाड़मा जैविक खेतीको सम्भावना, एडीओ विनोदकुमार शर्मा, स्पाइसेस बोर्डका उपनिर्देशक एम.आर. सुदर्शनले जैविक कृषि पद्धति, डा. सामुएल राईले अदुवा खेती, जङ्गबीर राईले अलैंची खेती, सुप्रकाश पौलले कीटनाशकको जैविक व्यवस्थापन, डा. एन.के. मीनाले अर्किडमा लाग्ने किटाणुहरूको व्यवस्थापन अनि डा. विनयराज शर्माले अदुवा, ठूलो अलैंची, सुन्ताला अनि साग-सब्जीमा लाग्ने रोगहरूको निवारणबारे आ-आफ्नो वार्ता प्रस्तुत गरे। कार्यक्रममा अन्य विषय विशेषज्ञहरूले पनि आ-आफ्नो वार्ता प्रस्तुत गरेका थिए भने सांसद दावा नर्बुलाले दुइवटा फार्मर्स क्लबलाई अर्किडको विरूवा प्रदान गरेका थिए। दोस्रो दिनको कार्यक्रमका मुख्य अतिथि अतिरिक्त जिल्लापाल डा. पी.के. छेत्रीले कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै पहाड़का कृषकवर्गले सरकारद्वारा प्रदान गरिएको सहुलियतहरूको निम्ति आफै सजग भए सम्बन्धित सरकारी निकायहरूमा सोधखोज गर्नुपर्ने बताउँदै पहाड़मा जैविक पद्धति खेतीको निम्ति अन्तिम उपलब्धी रहेको बताए। महासङ्घका महासचिव विष्णुकुमार छेत्रीले सञ्चालन गरेको उक्त दुइदिने सङ्गोष्ठीमा डा. आर.बी. भूजेल समीक्षकको रूपमा उपस्थित रहेका थिए। कृषि क्षेत्रका विशेषज्ञ, अनुभवी कृषकवर्ग अनि वैज्ञानिकहरूको उपस्थिति साथै उनीहरूद्वारा प्रस्तुत गरिएको वार्ताहरूको निचोड़को परिणाम स्वरूप सङ्गोष्ठीको अन्तिम दिन निम्न लिखित प्रस्तावनाहरू पारित गरियो। प्रस्तावनाहरू-1. विशेष जैविक क्षेत्रः-दार्जीलिङ जिल्ला लगायत सम्पूर्ण उत्तर-पूर्वीय हिमाली क्षेत्रको कृषि-उद्घानको परिदृश्यलाई नियाल्नु हो भने यो सम्पूर्णरूपले पारम्परिक अनि जैविक खेतीमा आधारित रहेको छ। यस क्षेत्रलाई विभिन्न कृषि-उद्घान उत्पादनहरू जस्तैः सुन्तला, अदुवा, ठूलो अलैची, सागसब्जी, वागवाणी, औषधीय अनि मसला बगानहरूको निम्ति यस क्षेत्रलाई विशेष जैविक क्षेत्रको रूपमा विकसित गर्न स्पष्ट नीति निर्धारन गर्नपर्ने छ। जसले यस क्षेत्रको कृषि उत्पादन निर्यातमा बढ़ोत्तरी गराउँदै कृषकवर्गलाई उचित पारिश्रमिक प्रदान गर्न सहयोग गर्ने छ।2. जैविक खेतीको क्षेत्रीय संस्थानः-जैविक खेतीको क्षत्रीय संस्थान स्थापित गरिनाले यस क्षेत्रलाई विशेष जैविक क्षेत्रमा परिवर्तन गर्न ठूलो सहयोग पुर्‍याउँदछ। साथै यी दुइ एकार्काका सम्पूरक रहने छन्‌। सरकारी संस्थानहरू जस्तै-कृषि विश्वविद्यालय, अनुसन्धान अनि जीव विज्ञान सम्बन्धित संस्थानहरू, राज्य कृषि विभाग अन्तर्गत रहेका फिल्ड ट्रायल स्टेशन, सिडफार्म, उत्पादन केन्द्रहरूलाई क्षेत्रीय रूपमा उत्पादन गर्न सकिने विभिन्न अन्नबालीको निम्ति विशेष जैविक खेती प्रविधि विकसित गराउन उचित प्रयोगमा ल्याइनु पर्छ।3.जैविक प्रमाणीकरणः-जैविक कृषि उद्धान उत्पादनहरूको प्रयोगशाला परिक्षण अनि जैविक प्रमाणीकरण हेतु पाइलाहरू चालिनुपर्छ।4.उत्पादन उत्तर प्रक्रिया अनि बजार व्यवस्थाः- यस क्षेत्रमा कृषि-उद्घान उत्पादनहरूको अधिक सम्भावना रहेपनि यहॉंको कृषकवर्ग आर्थिक रूपले पछौटे रहनुका मुख्य कारणहरू यस प्रकार छन्‌।श्र यस क्षेत्रको परिवहन व्यवस्था नगरपालिका अनि उपनगरभित्र सीमित रहेको छ। दूरीमा रहेका गाउँहरू अझ पनि यातायातको सुविधादेखि वञ्चित छन्‌। उत्पादनको बजार कमिशन एजेन्ट अथवा निजी व्यवपारीहरूद्वारा काबुमा राखिएको छ। अपर्याप्त बिक्री वितरणको सुविधा अनि निम्न सामाजिक-अर्थनैतिक अवस्थाको कारण कृषकहरू आफ्नो उत्पादन घरेलु बजारमा नै बिक्री गर्न बाध्य हुन्छन्‌। यस अवस्थामा सुधार ल्याउन कृषकहरूको सहकारी समूहहरू जस्तैः फूल उत्पादक समूह, अदुवा उत्पादक समूह, सुन्तला उत्पादक समूह, ठूलो अलैंची उत्पादक समूह आदिको गठन महत्त्वपूर्ण रणनीति मान्न सकिन्छ। अझ, कृषकहरूलाई अधिक पारिश्रमिक उपलब्ध गराउन जैविक उत्पादनहरूको हाट, बजार अनि निलामी केन्द्रहरूको स्थापना महत्त्वपूर्ण ठहिरिनेछ।श्रउत्पादन पछिको आवश्यक प्रक्रियाहरू अनि चिसो भण्डारण सुविधाहरूको अभाव छ। जसप्रति सक्दो चॉंढ़ो ध्यान पुर्‍याउनु आवश्यक छ।5.वित्तीय संस्थानहरूबाट कृषि ऋणहरूको उपलब्धताःकृषकहरूलाई सहज रूपमा वित्तीय संस्थान-व्याङ्‌कहरूबाट कृषि ऋण उपलब्ध गराउदै उनीहरूलाई कृषि विकासको मुख्य धारामा ल्याउने सरकारी पहलहरू समयको आवश्यकता हो।