अदुवा

खेती कसरी गर्ने?
(बिजन दरः 900-1200 किलो प्रति एकर अदुवा लगाउन सकिन्छ।रोप्ने दूरत्वः100 ग्राम अदुवाको निम्ति 11.5 फीटको दुरत्व हुनु पर्छ(ठूला बिजन भए)।अदुवाको खेती गर्नेहरूले आफ्नो बालीमा रोग नलागेको चहान्छन्‌ भने सर्वप्रथम रोप्नु अघि अदुवाको स्वस्थ्य विजन छान्नु पर्छ। अदुवा रोप्ने जमीनको चयन गर्दा पनि पानी नजमिने भिरालो परेको जमीन भए असल हुन्छ। भिरालो जमीन नभएको खण्डमा जहॉं पनि यसको खेती गर्न सकिन्छ तर जल निकासको राम्रो व्यवस्था मिलाउन पर्छ। दार्जीलिङ अनि सिक्किमका कृषकहरूले फसलचक्र भन्ने राम्ररी गर्छन्‌ यसो गर्नाले बिमारलाई अझ फैलनबाट रोक्न सकिन्छ। फसल लगाउन अघि दाल जातीय उद्भिदहरू हरित मलको हिसाबमा लगाउनु पर्छ भने फुल्न शुरू भएपछि यही जमीनमा गाड़िदिए असल हुन्छ। यसो गर्नाले माटोमा नाइट्रोजनको मात्रा बढ्‌छ। कृषकहरूले के याद राख्न पर्छ भने एउटै जमीनमा दोस्रो पल्ट पनि अदुवाकै खेती गर्न उचित हुँदैन। जमीनलाई तयारी गर्दा पात पतिङ्गरहरू सफा पारी जलाइदिए असल हुन्छ। जमीन जोत्दा बाहिरको माटोलाई पल्टाई भित्र लगाउन पर्छ अनि भित्रको माटोलाई बाहिर निस्कन दिन पर्छ। ड्याङमा होस्‌ वा पलङमा माटोलाई केही अग्लो पारी उठाइ दिनपर्छ। पलङमा लगाउने हो भने प्रत्येक पलङमा केवल 3 वटा ड्याङ लगाए असल हुन्छ। यसो गर्नाले झार गोड्न साथै जल निकासको उत्तम व्यवस्था गर्न सजिलो पर्छ। बजारमा पाइने बिजनको पानाहरू प्रायः सबै बिमारका किटाणुहरूले भरिएका हुन्छन्‌। कुनै पनि बिमार लागेको जमीनबाट उब्जनी गरिएको बिजनको प्रयोग गर्नु हुँदैन। स्वस्थ बिजनको निम्ति कृषि विभाग, वागवाणी विभाग, कृषि विज्ञान केन्द्र अनि कृषि विश्वविद्यालयहरूमा सम्पर्क गर्न सकिन्छ। कुनै पनि छिमेकी कृषकबाट बिजन ल्याइएको छ भने रोगमुक्त छ भनी पक्का हुनुपर्छ। खेती राम्रो गर्नको निम्ति कृषकहरूले आफ्नै जमीनमा बिजन उमारेको असल हुन्छ। हाम्रो समाजमा मसिना नानीहरूले अदुवा पेवा रोप्ने चलन छ जहॉं केही मात्रा अदुवा केटाकेटीले रोप्छन्‌। यसरी पेवा रोप्दा घरको ठूला व्यक्तिहरूले बिजन स्वस्थ अनि कञ्चन छ कि छैन भन्नेबारे राम्ररी निरीक्षण गर्न अनिवार्य छ। बिजन चयन गर्दा टुसा राम्रो तर पानाको मुख्य भाग चाउरी परेर सुकेको भए त्यस्तो बिजनको प्रयोग पटक्कै गर्नु हुँदैन। राम्रो बिजन चयन गर्नलाई निम्नलिखित कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्छ। • फसल खन्दा जराहरू स्वस्थ हुनपर्छ।• पाना कञ्चन अनि मोटो पनि हुनुपर्छ। • पाना भरिलो अनि राम्रो टुसा पलाएको हुनुपर्छ।• दागी अनि पानी फोका भएको हुनुहुँदैन। • फसललाई समय-समयमा बिमारको निम्ति निरीक्षण गर्नुपर्छ, विशेष गरी पानी परिरहेको समयमा निरीक्षण गर्न बेसी जरूरत पर्छ। • बिमार लागेको बोटलाई माटोसँगै उखालेर हुनसके जलाईदिएको असल हुन्छ। • यसरी उखालिएको बोटहरूलाई खोल्सा-खाल्सी, नालीतिर फ्यॉंक्न हुँदैन। • राम्ररी फ्यॉंकिएको उद्भिदबाट बिमारका किटाणुहरू पानीमा बगी स्वस्थ जमीनमा प्रवेश गर्ने प्रशस्त सम्भावना रहन्छ। • पशु अथवा कुनै पनि मान्छेलाई फसलभित्र हिँड्न दिनुहुँदैन, उनीहरूबाट पनि बिमार सर्न सक्छ। • माऊ निकाल्ने काम होशियारसित गर्नुपर्छ। यसो गर्दा जरा अनि बच्चा पानालाई धक्का दिन हुँदैन। • हुनसके मसिनो पाना रोपी माऊ ननिकाले असल हुन्छ। • माऊ निकालेपछि माटो चढ़ाउनाले गोड़ाई कम्ती गरे पनि हुन्छ जसले गर्दा घरि-घरि बारीमा पस्न कम्ती हुन्छ। • पानी परेको दिन गोड़ाई गर्न हुँदैन।• फसललाई राम्ररी निरीक्षण गरी अघिबाटै स्वस्थ बिजन चयन गरी निशान लगाई राख्न पर्छ। • निशान लगाउँदा बलियो अनि उचित ढङ्गले गर्नपर्छ किनकि बोट ओइलिएपछि फेरि त्यसलाई खुट्याउन गाह्रो पर्छ।समस्याहरूक. जुका जुका बिजनको पानाहरू, बच्चा पानाहरू, जराहरू, माटोमा साथै फसल लगाइएको बारीभित्र सबै झार जङ्गलहरूमा पाइन्छन्‌। अरू किटाणुहरूको आक्रमण बोटमा साक्षात्‌ लक्षणको रूपमा देख्नसकिन्छ तर जुकाको प्रकोपको लक्षण भने अदुवामा थाहा गर्न सकिॅँदैन। बिजन पानाहरूमा भने ठाउँ-ठाउँमा मसिना सुनिएको जस्तो अनि चाउरी परेको जस्तो खाड़लभित्र यिनीहरू बसेका हुन्छन्‌। बारीमा कहिलेकॉंही बोटलाई पुड्को बनाइदिन्छ। यसबाहेक जुकाको अदुवामा अरू लक्षणहरू पाइँदैन। जुका पानामा साथै माटोमा पाइन्छ। यसको निम्ति निम्न लिखित तरिकाले व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।• बिजनका पानाहरूमाथि व्याख्या गरे झैं 51 डिग्री सेन्टिग्रेड तापमान भएको तातो पानीमा दश मिनट चोबलेर रोप्न सकिन्छ। यसो गर्नाले पानामा भएको जुकाहरू सबै मर्छन्‌। • निमको पिना अथवा निमको कुनै पनि उत्पादनहरू मल जस्तै प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसो गर्नाले जुकाको प्रकोप कम्ती हुन्छ।• सयपत्री फूल ड्याङ माझमा लगाउन सकिन्छ। यसले जुकाहरूलाई फसल परिसरबाट टाड़ो राख्दछ।
ख। ब्याक्टेरियाब्याक्टेरियाद्वारा ओइल्याउने रोग सबै रोगहरूमध्ये मुख्य रोग हो। दार्जीलिङ अनि सिक्किममा अदुवा उत्पादन गरिने प्रायः सबै ठाउँहरूमा यसको प्रकोप छ। यसलाई सहजैसँग चिन्न सकिन्छ अनि यो एकदमै चॉंड़ो फैलिन्छ। कुनै पनि गराको एक कुनामा देखा परेको केही घण्टाभित्रै पूरा गरामा फैलन सक्छ। कुनै पनि अदुवाको बोटलाई यस किटाणुले सङ्‌क्रमण गरे पातहरू जम्मै ओइल्याएर तल्लो भागमा बटारिन्छ। रोगले आक्रमण गरेको केही दिनभित्रमा नै जम्मै पातहरू कुहुन्छ अनि बोट पुक्लुक्कै लड़्‌छ। यस्तो बोटबाट नमीठो दुर्गन्ध निस्कन्छ अनि दूधजस्तो तरल पदार्थ निस्कन्छ। यदि बोटमा ब्याक्टेरिया किटाणुसँगै ढुँढ़ी किटाणु लागेको छ भने बोट ओइलिनुको साथै पहेंलो पनि हुन्छ। यसको निम्ति निम्नलिखित तरिकाले व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।• जब मङ्गसिर-पुस महीनामा फसल उठाइन्छ, हतियारहरू, जस्तै कॉंटा, कोदालो, फरूवा, डोको इत्यादि राम्ररी धोएर राख्नपर्छ अथवा अर्को जग्गा प्रयोग गर्न अघि धोएर सुकाएर मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ। •बारीभित्र कसैलाई पनि पस्न दिनुहुँदैन। गाउँ-घरमा पैकारीहरू आइ आफै अदुवा खनेर लैजाने चलन बन्द गर्न अनिवार्य छ। उनीहरू बिमारी बारीहरूमा काम गरेर आइ तपाईंको जमीनको स्वास्थ्यको ख्याल नगरी फसल उठाउन जान्छन्‌। यसो गर्दा तपाईंको जमीनमा किटाणुहरू सर्ने प्रबलता बढ़ेर जान्छ। •आफ्नो जमीनमाथि कसैले अदुवाको खेती गरेको छ भने त्यहॉंबाट आएको भल पानी आफ्नो जमीनभित्र पटक्कै पस्न दिनुहुँदैन।•खेतबारीमा ओइल्याउने बिमार लागेको खण्डमा जमीनभित्र रहेका ब्याक्टेरियाहरूलाई निमिट्यान्नै पार्न लगातार 30 दिनसम्म पानी जमाएर राख्नुपर्छ किनकि ब्याक्टेरियालाई बॉंच्नको निम्ति पानीको जरूरत परे पनि जमेको पानीमा बॉंच्न सक्दैन अनि यस्तो परिस्थितिमा सबै ब्याक्टेरिया का किटाणुहरू मर्छन्‌। • रोप्न अघि राम्ररी बिजन चयन गर्नुपर्छ अनि बिमारग्रस्त पानाहरू पटक्कै रोप्नु हुँदैन। • सकेसम्म आफ्नै बिजन उमारी प्रयोग गर्नुपर्छ अनि कसैबाट किनेर वा कुनै प्रकारले ल्याइ रोप्न हुँदैन।• बारीमा जल निकासको व्यवस्था मिलाउनु पर्छ।• रोप्नलाई तयार पारिएको पानाहरूलाई हावा नछिर्ने गरी जॉंड़ लगाउने सिसाभित्र लगाई पातलो फिॅँजाइ घाममा तीन घण्टा सुकाइदिनाले पानामा भएका ब्याक्टेरियाहरू मर्छन्‌।• यसरी नै जमीनमा भएका ब्याक्टेरियाहरूलाई मार्नलाई गराहरूमा 200 गज मोटाइ भएको कालो रङको प्लास्टिकले 30 दिनसम्म छोपिदिनुपर्छ।ग. ढुँढ़ी ढुँढ़ीबाट हुने पहेंले बिमार अर्को मुख्य बिमार हो। प्रायः जस्तो यो बिमार ओइलाउने बिमारसँग-सँगै आउँछ। यो बिमार जुकासित संलग्न भएर भण्डार गरिएकोमा धेरै नोक्सान पुर्‍याउँछ। यो पनि ओइल्याउने बिमार जस्तै दार्जीलिङ अनि सिक्किमको सबै गाउँ-ठाउँहरूमा पाइन्छ। यो पनि चॉंड़ो गरी स्वस्थ बोटहरूमा फैलन्छ। यस बिमारको चपेटमा परेपछि सबै भन्दा पुरानो पातको टुप्पो अनि धारहरू पहेंलिनु थाल्छन्‌। जति-जति बिमार छिपिन्छ, त्यति नै पातहरू पहेंलिँदै अन्तमा सबै बोट पहेंलिन्छ। बिजन अदुवाको पानाहरूमा यसको प्रकोप खुट्याउन गाह्रो पर्छ। यसको निम्ति निम्नलिखित तरिकाले व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ।•बारीमा जल निकास राम्ररी गर्न पर्छ किन कि यसलाई फैलन पानीको आवश्यकता पर्दछ। •बिजन चयन गर्दा स्वस्थ बिजन मात्र चुन्नु पर्छ अनि किटाणु भएको, रोगग्रस्त पानाहरू पटक्कै रोप्नु हुँदैन। •जमीनलाई स्वच्छ अनि स्वस्थ राख्नुपर्छ।(साभारः हाम्रो डाइरी)