Sunday, April 26, 2009

जैविक अनि पारम्परिक खेतीको तुलना

जैविक खेती पर्यावरण हितैषी अनि पर्यावरणीय रूपमा टिकाउ उत्पादन पद्धति भएपनि यस पद्धतिले अझसम्म यसको लक्ष्य प्राप्त गर्न बॉंकी नै छ भने यसको कतिवटा पद्धतिहरूलाई मुखरित गर्नु पर्ने आवश्यकता छ। यसमध्ये एउटा मुद्दा हो-जैविक फसल। यसलाई लिएर धेरैचोटी प्रश्न उठ्‌ने गर्छ-के जैविक खेतीले संसारलाई खुवाउन सक्छ? जसको उचित उत्तर यसरी दिन सकिन्छ-के पारम्परिक खेतीले सफलतापूर्वक संसारलाई खुवाइरहेको छ त? उच्च लागत, उच्च फसल उत्पादन प्रणालीले विश्व समुदायलाई खाद्य पुर्‍याउन सकिरहेको छैन। जसको कारण उत्पादन होइन तर खाद्य वितरण, सामाजिक व्यवस्थामा देखा परेको समस्या र कतिपय गम्भीर मुद्दाहरू जस्तै गरीबी, जातीयवाद, लिङ्ग असन्तुलन आदि खाद्य अभावको कारणहरू हुन्‌। धेरै वर्षदेखि अनुसन्धानकर्ताहरू जैविक अनि पारम्परिक खेती व्यवस्थाको उत्पादन, आर्थिक पक्ष, संसाधन उपयोग क्षमता, पर्यावरणीय प्रभाव अनि सामाजिक पक्षहरूमाथि तुलनात्मक अध्ययनमा लागिपरेका छन्‌। दूध उत्पादन, फल उद्यान अनि मिश्रित खेती जस्ता विविध उत्पादन व्यवस्थामाथि उनीहरूको अध्ययन जारी छ। धेरै अध्ययनहरूको परिणाम स्वरूप के पुष्टि भएको छ भने जैविक खेती उत्पादनशील अनि टिकाउ छ। उपरोक्त उत्पादन व्यवस्थामाथि गरिएको तुलनात्मक अध्ययनको केही विशेष निष्कर्षहरू निम्नलिखित छन्‌।ए जैविक प्रणालीद्वारा पारम्परिक खेती बराबर अथवा अधिक उत्पादन गर्न सकिन्छ। यद्यपि जैविक प्रणालीको निम्ति दीर्घ मियादी योजना आवश्यक पर्दछ।ए खेती प्रणाली परिवर्तन अवधी उत्पादन घट्‌ने गरे पनि खेती व्यवस्थित भएपछि उत्पादनमा वृद्धि हुन्छ।ए जैविक खेतीमा माटोको जैव गतिविधि अनि जैव विविधता अधिक रहन्छ।ए जैविक खेतीमा कतिपय फसलहरूको निम्ति अचाहिँदो झारपात र कीराहरूले समस्या उत्पन्न गराउन सक्छ।ए जैविक खेतीबाट खाद्य, मानिस अनि पर्यावरणमाथि कीटनाशकबाट हुने प्रदूषण थोरै अथवा शून्य पाइन्छ। ए जैविक खेतीको खाद्य गुणस्तरमाथि हितैषी प्रभाव हुन्छ भन्ने तथ्यले मान्यता पाइरहेता पनि यस तथ्यलाई प्रमाणित गर्न बॉंकी नै छ।जैविक खेतीको उद्देश्य प्राकृतिक प्रक्रियामा आधारित टिकाउ उत्पादन व्यवस्था हो। जसको वैशिष्ट्यहरू यसप्रकार छन्‌ः-ए स्थानीय अनि नवीनीकरणीय संसाधनहरूमा भर पर्दछ।ए सौर उर्जा अनि जैव व्यवस्थाको उत्पादन सम्भावनाहरूको उपयुक्त उपयोग गर्दछ।ए माटोको उर्वरता कायम राख्दछ।ए फसल पोषक तत्व अनि जैविक तत्वहरूको पुनर्चक्रलाई बढ़ाउँदछ।ए अप्राकृतिक जीव अथवा तत्वहरू जस्तै जीएमओएस, रसायनिक मल, कीटनाशक आदिको प्रयोग हुँदैन।ए उत्पादन व्यवस्था साथै कृषि भूमिको विविधतालाई कायम राख्दछ। ए कृषि पशुहरूलाई प्राकृतिक व्यवहार अनि उनीहरूको परिवेशीय भूमिका निर्वाह गर्ने अवस्था तयार पार्दछ।

No comments:

Post a Comment